डिमेन्सिया भनेको संज्ञानात्मक कार्यको हानि हो ! जसले सोच्ने, सम्झने र तर्क गर्ने जस्ता कार्यमा हानी गर्दछ!! यतिसम्मकी यसले व्यक्तिको दैनिक जीवन र गतिविधिहरूमा समेत हस्तक्षेप गर्छ!्
डिमेन्सियाका प्रकार
– अल्जाइमर
– भास्कुलर डिमेन्सिया
– लेवी बडी डिमेन्सिया
– फ्रन्टोटेम्पोरल डिमेन्सिया
– मिश्रित डिमेन्सिया

अल्जाइमर डिमेन्सियाको सबैभन्दा सामान्य रूप हो। जसका प्रारम्भिक लक्षणहरू निम्नानुसार छन।
– चीजबिजहरू वा हालका घटनाहरू बिर्सनु।
– चीजबिजहरू गुमाउनु वा गलत ठाउँमा राख्नु।
– हिँड्दा वा गाडी चलाउँदा परिचित ठाउँहरूमा पनि अलमलमा पर्नु।
– समयको ट्रयाक गुमाउनु।
– समस्या समाधान गर्न वा निर्णय गर्न कठिनाइ हुनु।
– कुराकानीपछि शब्दहरू फेला पार्न समस्या हुनु।
– परिचित कार्यहरू गर्न कठिनाइ हुनु।
– दृष्टिगत रूपमा वस्तुहरूको दूरीलाई गलत अनुमान गर्नु।
– मूड र व्यवहारमा सामान्य परिवर्तनहरू हुनु।
– चिन्तित, दुखी, वा स्मरणशक्ति हानि बारे क्रोधित महसुस हुनु।
– अरू मानिसहरूको भावनामा कम चासो हुनु।

डिमेन्सियाको निदानका प्रकृया
डिमेन्सियाको निदानका लागि निम्न प्रक्रियाहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ।
संज्ञानात्मक र न्यूरोलोजिकल परीक्षणः यी परिक्षण सोच र शारीरिक कार्यको मूल्याङ्कन गर्न प्रयोग गरिन्छ। यी परीक्षणहरूमा मेमोरी, समस्या समाधान, भाषा सीप, गणित सीप, मस्तिष्क स्क्यानलगायत समावेश हुन्छन्।

उपचार
डिमेन्सियाका लक्षणहरूलाई अस्थायी रूपमा सुधार गर्न केही औषधीको प्रयोग गरिन्छ। जसमा ऋजयष्लिभकतभचबकभ अवरोधकहरू पर्दछन। यी औषधीहरूले मेमोरी र निर्णयमा संलग्न रासायनिक मेसेन्जरको स्तर बढाउने काम गर्छन्। तिनीहरूमा Donpezil (Aricept, Adlarity), rivastigmine (Exelon) र galantamine (Razadyne ER) समावेश छन।

यद्यपि डिमेन्सियालाई रोक्न सकिँदैन। तर यसको जोखिमका कारकहरूलाई कम भने गर्न सकिन्छ। रक्तनलीहरूमा कोलेस्ट्रोल निर्माण हुनबाट जोगाउने, रक्तचाप सामान्य राख्ने, रगतमा चिनीको मात्रालाई सन्तुलनमा राख्ने, तौललाई सन्तुलित राख्ने गर्नाले डिमेन्सियालाई सन्तुलनमा राख्ने उपाय हुन।

मूलतः मस्तिष्क स्वस्थ रहनको लागि अक्सिजन र पोषक तत्वहरूको आवश्यक्ता पर्दछ। हामिले सवस्थ्य रहन चाल्न सक्ने कदमहरू यस प्रकार छनः
– धुम्रपान र मद्यपान बन्द गर्ने।
– स्वस्थ्य आहारको पालना गर्ने। जुन सम्पूर्ण अन्न, तरकारी, फलफूल, माछा र शेलफिश, नट, सिमी, जैतूनको तेल र सीमित मात्रामा रातो मासुले भरिएको हुन्छ।
– प्रत्येक दिन कम्तिमा ३० मिनेट व्यायाम गर्ने।
– आफ्नो दिमाग व्यस्त राख्ने, पजलहरू समाधान गर्ने, शब्द खेलहरू खेल्ने र अन्य मानसिक रूपमा उत्तेजक गतिविधिहरूमा ब्यस्त रहने।
– सामाजिक रूपमा सक्रिय रहने। मानिसहरूसँग अन्तरक्रिया गर्ने। तत्कालका घटनाहरूमा छलफल गर्ने।
– दिमाग, हृदय र आत्मालाई व्यस्त राख्ने।

डाक्टर पौडेल मेडिकल अफिसर हुन।